«Η Liberation στο σκοταδι»

Η «Liberation», αποκαλύπτει τη θλιβερή όψη των εντύπων, όταν εκλείψει το φωτορεπορτάζ.

Η Γαλλική εφημερίδα «Liberation», είναι από τις λίγες φωτεινές στην επίπεδη όσο και αδιάφορη κατάσταση του παγκόσμιου ημερήσιου τύπου. Εκεί που μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο οι δημοσιογραφικές φωνές είχαν τη μέγιστη εγκυρότητα και διαμόρφωναν άποψη και συνειδήσεις, ο ερχομός της τηλεοπτικής εικόνας και μετέπειτα του internet, οι πολιτικές πιέσεις και η διάβρωση από τα επιχειρηματικά και διαφημιστικά συμφέροντα, σταδιακά ροκάνισαν την τέταρτη εξουσία. Ο αυτόνομος και ανεπηρέαστος δημοσιογραφικός λόγος ξέπεσε, οι μεγάλοι όμιλοι που βλέπουν τον εκδοτικό τομέα μόνο ως μοχλό πίεσης για τα σχέδιά τους κυριάρχησαν και τα μεγάλα ονόματα του φωτορεπορτάζ και της δημοσιογραφίας έφθιναν.

Τα τελευταία χρόνια η κρίση των έντυπων μέσων που υποχωρούν μπροστά στην πλημμύρα «φθηνής» ή «δωρεάν» ενημέρωσης από το internet, κατάφερε άλλο ένα καίριο πλήγμα. Και η απάντηση των επιχειρηματιών του τύπου ήταν ομοιόμορφη: περικοπές, απολύσεις, μείωση κόστους. Πρώτοι βέβαια την πλήρωσαν οι φωτορεπόρτερ που θεωρήθηκαν πιο αναλώσιμοι από τους «γραφιάδες».
Οι αμοιβές καταβαραθρώθηκαν ακόμα και σε χώρες με υποτιθέμενη ανάπτυξη (και όχι ζοφερή κρίση σαν την Ελλάδα), ο αριθμός των απασχολούμενων υποχώρησε και οι σχέσεις εργασίας όσων απέμειναν «ελαστικοποιήθηκαν». Σας φαίνεται οικεία η ορολογία; Μάλλον, αφού υπολανθάνει η ίδια αντίληψη, η ίδια πολιτική περιθωριοποίησης της επαγγελματικής φωτοειδησιογραφίας. «Αφού μας τα δίνουν χωρίς λεφτά οι πολίτες, οι περιστασιακοί λειτουργοί της σχολής Citizen’s Journalism, γιατί να μην εκμεταλλευτούμε την συγκυρία;», αντιτείνουν οι… ρεαλιστές επιχειρηματίες.
Τώρα εμείς δεν γνωρίζουμε αν ένα iPhone ή έστω μια καλή ψηφιακή ρεφλέξ μαζί με γρήγορο φακό κάνει το φωτογράφο, όμως έτσι θέλουν να πιστεύουν αρκετοί. Η θεωρία του χιμπαντζή, είναι άλλωστε γνωστή: Αν αφήσεις τον πίθηκο με μια φωτογραφική μηχανή στο χέρι, είναι μαθηματικά βέβαια ότι κάποτε θα βγάλει μια πολύ καλή φωτογραφία. Ίσως σύντομα…Όμως αυτό θα συμβεί νομοτελειακά σε μεγάλο εύρος χρόνου και εμείς θέλουμε το υλικό τώρα, να συμπίπτει με το γεγονός που απασχολεί τον κόσμο.
Μα έτσι, με τέτοιες ιδέες και τα μυαλά στα κάγκελα, ο κλάδος του ρεπορτάζ που είναι πυλώνας της είδησης και του κοινωνικού ντοκουμέντου, τεμαχίζεται και ωθείται σε γρήγορη εξαφάνιση. Και όμως οι φωτορεπόρτερ δεν είναι δεινόσαυροι. Προσαρμόζονται, κάνουν εκτός από είδηση ντοκουμέντο, φτιάχνουν δικά τους στόρι, κάνουν και video, ανεβάζουν σε ftp και κοινωνικά δίκτυα, εξελίσσονται. Όχι όμως με αντίκρισμα την περιθωριοποίηση και το σταδιακό σίγουρο θάνατο, την επαγγελματική εξαφάνιση.
Τον παλμό του τεράστιου προβλήματος αφουγκράστηκε η πάντα έγκυρη και ριζοσπαστική γαλλική Liberation και την περασμένη Πέμπτη, 14 του μηνός, τόλμησε. Κυκλοφόρησε ένα ολόκληρο φύλλο χωρίς φωτογραφίες, με κενά πλαίσια στη θέση τους. Το editorial «Η Liberation στο σκοτάδι» που υπογράφει η επικεφαλής του πολιτιστικού ρεπορτάζ της καλής εφημερίδας Brigitte Ollier λέει: «Τα λευκά κενά με τα μαύρα περιγράμματα συνθέτουν τη μορφή μιας άβολης σιωπής.  Η είδηση ως πληροφορία απουσιάζει, η εφημερίδα είναι μουγκή, χωρίς τη μουσική των φωτογραφικών εικόνων. Κανείς δεν μπορεί να αγνοεί τα προβλήματα και τη δύσκολη κατάσταση που βιώνουν οι φωτορεπόρτερ, ειδικά οι πολεμικοί ανταποκριτές που βιώνουν τον κίνδυνο του θανάτου και αμείβονται ελάχιστα».
Σημειώνουμε ότι η πρωτοβουλία συνέπεσε σκόπιμα με τα εγκαίνια της έκθεσης Paris Photo αλλά και με τη δημοσιοποίηση των ζημιών της εφημερίδας (γύρω στο 1,5 εκ. ευρώ φέτος) που οφείλονται αποκλειστικά στη μείωση των πωλήσεων.
Π. Καλδής
(Αναδημοσίευση από το Photobusiness Weekly, τεύχος 217)

◊

Σχόλιο:

Όσον αφορά στην τοπική κοινωνία μας, τα ίδια και χειρότερα φαίνεται να συμβαίνουν, χρόνια τώρα. Οι εκδότες επιφορτίζουν τους δημοσιογράφους των εφημερίδων τους – εάν δεν εκτελούν οι ίδιοι χρέη φωτορεπόρτερ – με την επιπλέον υποχρέωση να φωτογραφίζουν τα θέματα που πρόκειται να δημοσιεύσει η εφημερίδα τους.
Από τη μια, οι εκδότες των εφημερίδων, λειτουργώντας με ένα καθεστώς άδικο προς κάθε κατεύθυνση – κυρίως για αυτούς τους ίδιους, άλλο αν δεν το αντιλαμβάνονται – παρουσιάζουν στα καθημερινά φύλλα, άρθρα με παντελή έλλειψη φωτογραφικής αισθητικής των εικόνων που τα συνοδεύουν. Κακοτραβηγμένες εικόνες από ανθρώπους που (μοιραία) ελάχιστα έως καθόλου κατέχουν το επάγγελμα του φωτογράφου-φωτορεπόρτερ, «τραβηγμένες» βιαστικά, μιας και τα θέματα είναι πολλά, πολλές φορές αδιάφορες και βαρετές. Όσο στο καθαρά φωτογραφικό μέρος, όχι μόνον υπάρχει η αισθητική μιας «φωτογραφίας», με όλο το εύρος και το βάθος που την κάνει να «μιλά», αλλά είναι για κλάματα. Μια φωτογραφία όπως να ‘ναι, αρκεί να έχει το «θέμα», ακόμα και αν αυτό είναι ένα άψυχο κορμί ενός ανθρώπου, ή ενός ζώου, ή σφιχτά καρέ μιας λίμνης αίματος στην άσφαλτο!

Από την άλλη, μια κοινωνία αδιάφορη, ακόμα και ανήξερη, κοιτάζει την εφημερίδα, «ενημερώνεται» και απλά ρίχνει μια ματιά στη φωτογραφία, αν υπάρχει! Ποιος ενδιαφέρεται εάν η «φωτογραφία» αυτή, δεν έχει καμιά μα καμιά αισθητική αξία; Ποιος ενδιαφέρεται εάν η «φωτογραφία» δεν είναι τίποτα άλλο, από μια «καταγραφή» χωρίς να περιέχει την προσωπική άποψη αυτού που φωτογραφίζει, που όπως γράφει ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, «οι φωτογραφίες μια εφημερίδας, μπορούν κάλλιστα να μην μου λένε τίποτα…δηλαδή…κυμαίνονται ανάμεσα στις όχθες της αντίληψης, στις όχθες του σημείου και της εικόνας, δίχως να προσεγγίζουν σε καμιά από αυτές…». «Λείπει η «έλξη», αυτό που σε κάνει να την αισθάνεσαι, να σε «ζωντανεύει», να σου μιλάει, να σε κάνει να σκεφτείς!» λέει ο Ρολάν Μπάρτ.

Ο Φωτογράφος, δεν αρκείται μόνο στο να «βλέπει», αλλά να δείχνει το τι βλέπει, μέσα από μια φωτογραφία του. Βέβαια όλα αυτά, αγγίζουν τη σφαίρα της φαντασίας – ή της γραφικότητας – για πάρα πολλούς, όμως αυτή είναι η «φριχτή» αλήθεια. Η Φωτογραφία γι’ αυτό είναι λειτούργημα. Δεν είναι η απλή απεικόνιση μέσω του iPhone ή μιας φωτογραφικής μηχανής. Η Φωτογραφία «υφίσταται» ως φωτογραφία, όταν μπορείς να «νιώσεις» ό,τι ένιωσε αυτός που την έκανε. Η εποχή μας, είναι η εποχή των εικόνων, που δυστυχώς είναι χωρίς «βάθος πεδίου». Ποιος αλήθεια μπορεί καλύτερα να αποδώσει αυτό το βάθος; Αυτός που πρώτα ο ίδιος το έχει «σπουδάσει» και το βιώνει κάθε στιγμή, ή ένας άλλος που το κάνει επειδή του επιβάλλεται ή που νομίζει πως μπορεί να το κάνει με το πάτημα ενός κουμπιού; (sic)
Στην περίπτωσή μας, επειδή δυστυχώς υπερτερεί το δεύτερο, είναι μάλλον αναπόφευκτο να συνεχίζεις να βλέπεις «εικόνες» παρά «φωτογραφίες». Χωρίς αισθητική, άρα και χωρίς έρεισμα. Μια κατάσταση άτονη, χωρίς ειδικό βάρος, μια κοινωνία χωρίς πολιτισμό, χωρίς συναίσθημα, χωρίς αντανακλαστικά. Και επειδή η φωτογραφία είναι πολιτική κατά βάθος, αβίαστα βγαίνει το συμπέρασμα πως, αυτή η κοινωνία της Κρίσης, παθαίνει ό,τι της αξίζει. Δηλαδή, παραμένει σε μια κατάσταση που για να βγει, χρειάζεται να ανοίξει πραγματικά τα μάτια της ψυχής της και όχι να κοιτάζει εικόνες που το βάθος τους είναι όσο το πάχος της οθόνης του κινητού ή του χαρτιού της εφημερίδας.

«Θέλαμε να δημιουργήσουμε έναν χώρο σιωπής: είναι προφανές ότι όταν υπάρχει έλλειψη οπτικών πληροφοριών η εφημερίδα αλλάζει εντελώς χαρακτήρα»

«Οι φωτογραφίες επιλέχτηκαν όπως κάθε μέρα, γι’ αυτό δημοσιεύονται οι λεζάντες και τα ονόματα των φωτογράφων από την πρώτη μέχρι την τελευταία σελίδα. Με την τολμηρή αυτή κίνηση θέλαμε να δείξουμε την αξία και την ενέργεια της φωτογραφίας, τη στιγμή που αρχίζει στο Παρίσι το 17ο Σαλόνι Φωτογραφίας» Brigitte Ollier, εφ. Liberation.

Δ. Παπαϊωάννου